(Arşiv'den)
Teokratik Osmanlı Devleti’nin sivil kuruluşları arasına koyarak dörtyüzelli yıl sinesinde barındırıp geliştirdiği Mevlevi Tarikatını Laik Cumhuriyet’in ilk bürokrat kadrosu bozuk para gibi harcadı. Modası geçmiş eski ve yıkık Tarikatı, yeni ve dinamik düzen zaten sırtında taşıyamazdı, ama hiç olmazsa o çağda henüz yaşamaya devam eden ve asırlarca bu Tarikat tarafından korunmuş bazı kültür kalıntılarına değer verilemez miydi ?
Otuzlu yılların ortalarında İstanbul Belediye Konservatuvarı’nda kurulan bir ilim heyeti, o zamana kadar eski meşk geleneğiyle usta-çırak arasında kulaktan kulağa süregelen altı yüz yıllık Mevlevi Müziği repertuarını yazıya geçirdi. Devrin tanınmış Müzikoloğu Rauf Yekta’nın başkanlığında bu Heyet, son devir Türk Musikisi’nin büyük üstadı Eyyüb Bahariye Mevlevihanesi’ nde yetişmiş Zekai Dede’ nin oğlu bestakar- kudümzenbaşı Zekaizade Ahmet İrsoy’un bir ömür boyu hafızasında tuttuğu pek çok Mevlevi Kompozisyonunu, teknik değimiyle Mevlevi Ayini’ni Batı notasiyle tesbit edip yayınladı.
Usta belleğinde veya kısmen eski Hamparsum notalarında yer alan ve altı asrın birikimi olan bu eserler, Dünya müzik hazinesinin malı oldu. Eski Mevlevi Kültür mirasımızdan bu güne kalabilen değerler üzerinde en ciddi çalışma budur. Hâlâ aynı notalar kullanılıyor.
Eski Ayin’lerin yeni notalarla tesbit edildiği yıllarda kimse bunların bir gün yeniden çalınıp okunacağına inanmıyordu zira Dergahları kapayan siyasal güç o sırada bunların ne müziğini, ne şiirini, ne de ilerde insanoğlu’na yarayabilecek taraflarını düşünecek halde değildi. Dolayısıyle Müzikologlar bilimsel ve tarihsel bir tesbit yaptılar ve işin ötesini ilerki yıllara ve gelecek nesillere bıraktılar.
Elli’li yıllarda Türkiye’de rejim değişikliği oldu. Yeni bir siyasal kadro iş başına geçti. Toplum ve Devlet değişimini tamamlamış, ortalığa kısmi bir liberalizm çıkmştı. İşlerin biraz daha genişlediğini farkeden eski Bilimsel Kurul üyelerinin o gün hayatta olan öğrencileri yirmi yıl sonra bir araya geldiler. Rauf Yekta Bey’in öğrencisi rahmetli Sadeddin Heper ve Galata Mevlevihanesi son neyzenbaşısı Emin Yazıcı’nın öğrencisi Halil Can bu kişilerin başını çekiyordu. Bu değerli Hey’et, Siyasal iktidarın yeni sahiplerine eski Mevlevi Ayinlerinin çalınıp söylenebileceğini hatta ayinin vazgeçilmez elemanı olan Sema’ın dahi yapılabileceğini, bunun bir Geri Dönüş veya Karşı İhtilal olmadığını, masum bir koruma olduğunu anlatabildiler. Ayrıca Hükümet bu işi turistlere göstermenin yararlı olacağını anlamıştı.
Konya Mevlânâ İhtifali böylece doğdu. İhtifal ilk yıllarda vazgeçilmez biçimde eski Mevlevi Ailelerin etkisindeydi, sonradan Turizm öne geçti. Geleneğin muhteşem gücünü taşıyan ailelerin değerli üyeleri bir bir bu dünyadan çekildikçe meydan kahvelerde ve halıcı dükkanlarında turistler için yarım çark fırıldak gibi dönenlere kaldı.
Konya Mevlana İhtifali’nin ilk yıllarında yüzyıllar boyu gelişmiş Mevlevi Ayini’nin nasıl yapılacağını bilenler hayattaydı. Ayin’in sadece müzik olmadığını, duygu, düşünce şiir ve sayısız sembolle donatılmış bir anlayış ve anlatım aracı olduğunu o kişiler bilirlerdi. Bir ömür boyu görmüş, anlamış ve yaşamışlardı. Vaktiyle İstanbul’da yer almış beş Mevlevihane’nin en büyüğü olan ve Hammamizade İsmail Dede Efendi’nin yetiştiği Yenikapı Mevlevihanesi’nin son şeyhi Abdülbaki Efendi’nin iki oğlu Gavsi ve Resuhi Baykara efendiler bu ihtifalin kurucuları arasındaydılar. On iki yaşındayken aynı Mevlevihane' de sema çıkartan ve daha sonra Semazenbaşı ve tüm semazenlerin hocası olacak olan merhum Ahmet Bican Kasaboğlu’ da aynı kadrodaydı.
Yeryüzünde Mevlevi Ayini’nin bir benzeri daha yoktur. Tarihi görevini tamamlamış bir tarikatın ifade aracı olan bu Mistik Tören bu yörenin insanları tarafından geliştirilmiş, Osmanlı tesir sahası içinde Macar ovalarından Basra körfezine, Kırım'dan Girit ve Kahire'ye ladar geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Derin ruhsal ihtiyaçlara dayalı kategorik bir algılama ve aktarmanın muhteşem ritüeli ve kısa yoludur.
Mevlevi Ayini’ne yakın iki olay yine dini- kültürel temelli Hint Katakali ve Endonezya merkezli Uzakdoğu Ramayana danslarıdır, farklı bir insan ve kültür dairesinin ürünüdür.
Mevlevilik eskiden bir tarikat ve bir yaşam biçimiydi. Şimdi bir Tekliftir. İlhamını on üçüncü yüzyılda Anadolu’da yaşamış Mevlânâ Celaleddin Rumî’den almış olmakla birlikte Kamu Nizamı adına bazı noktalarda ondan ayrılmıştı.
Tarikat tarih oldu ama Mevlânâ yaşıyor. Mevlevi Ayini de öyle... Acaba diyorum gelecekteki insanlara yarar mı ? (Arşiv'den)