Tunalı Hilmi Bey
Ankara’da Tunalı Hilmi Caddesi var. Neden bu caddeye bu ismi vermişler ? Merak eder dururdum. **Türkiye’**de şu sırada “Anayasa” konuşulurken kader beni, ölümünden 85 yıl sonra bu önemli zatla tanıştırdı.
I.Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Bolu milletvekili  olan **Tunalı Hilmi bey Sakarya Savaşı’**nın devam ettiği günlerde Meclis’te şöyle bir konuşma yapıyor:
“Arkadaşlar ! Bu Meclis'in görev süresi daha önce Sakarya Savaşı’nın kazanılması şartına bağlanmıştı. Savaş’tan iyi haberler geliyor, ola ki, şu günlerde zaferi kazanabiliriz. O zaman hepiniz evlerinize döneceksiniz, ancak unutmayın ki, maaşlarınızı bu ay peşin aldınız, meclis kasasına 1500 lira borcunuz kalacak… ödemeden gitmeyin. "
Tunalı Hilmi bey’in hayat hikayesi şöyle:
_“28 Ağustos 1871'de Eskicuma'da doğdu. Jön Türk ve Türkçülük Hareketlerinin önde gelen adlarındandır. Fatih Askeri Rüşdiyesi'ni bitirdi. Kuleli Askeri İdadisi öğrencisiyken Teşvik adlı gizli bir haftalık dergi çıkardığı için tutuklandı. Daha sonra girdiği Mekteb-i Tıbbiye-i Åahane'de "Gizli Mektepliler" adlı bir örgüt kurdu. Ekim 1895'te, son sınıf öğrencisiyken Avrupa'ya kaçarak Cenevre'ye yerleşti. Ãğrenimini Cenevre üniversitesinde sürdürerek pedegoji bölümünü bitirdi._Avrupa'da ilk yıllarını Jön Türk hareketinin kuruluş çalışmalarıyla geçirdi. Meşveret ve Mizan gazetelerinde yazılar yazdı. Hutbe adını verdiği küçük broşürlerde Jön Türklerin düşüncelerini dile getiren propaganda yazıları kalem aldı. Mücadele çizgisini ılımlı bulduğu İttihat ve Terakki Cemiyeti içinde Osmanlı İhtilal Fırkasını kurdu.(Ocak 1896) 1898'de İttihat ve Terakki Cemiyeti müfettişi olarak Mısır'a gitti, Cemiyetin Kahire'deki şubesini örgütleyerek Avrupa'ya döndü. II. Meşrutiyet'in ilanından (1908) sonra İstanbul'a geldi, başta İnkılap olmak üzere çeşitli yayın organlarında yazılar yazdı. 1920'de Bolu mebusu olarak Son Osmanlı Meclisi Mebusanı’na girdi. İstanbul'un işgali ve meclisin çalışamaz duruma düşüp dağılması üzerine Ankara'ya geçti ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde gene Bolu'yu temsil etti. mayıs 1920'de Ereğli'yi(Karadeniz) işgal etmek isteyen fransız birliğine karşı direnişi örgütledi. 1921 Anayasası'nın hazırlık çalışmalarına katıldı ve TBMM'deki uzun ve ateşli konuşmalarından ötürü adından sık sık sözettirdi. II. ve III. Dönemlerde (1923-27 ve 1927-31) TBMM'de Zonguldak milletvekili olarak görev aldı. Tunalı Hilmi'nin en önemli yapıtı, Un projet d'organisation de la souverainete du peuple en Turqie (Türkiye'de halk Hakimliği(düzen) Bir şart- Bir dilek, 1904) adıyla yayımladığı ayrıntılı anayasaya tasarısıdır. Bu çalısması Fransızcasından çevrilerek Tarih ve Toplum dergisinde "Tunalı Hilmi'nin Halk Hakimiyeti Risalesi ve Anayasa Tasarısı" adı altında yayımlandı (mart 1984, sayı 3). 22 Kasım 1928'de İstanbul'da öldü.
Yeni Anayasa yapanlara Tunalı Hilmi’nin adı geçen kitabını tavsiye edebilir miyiz…? Richmond Oteli Anayasacıları belki masörler tarafından “gassal elinde meyyit”gibi sağa sola çevrildikten sonra gece yataklarına uzandıklarında okursalar iyi gelir.
Tunalı Hilmi’nin aziz hatırası önünde huşÃ» ile eğilirim.